Samen beslissen betekent samen op weg naar betere behandeling

Interview met dokter Asiong Jie, internist-hematoloog en bijzonder lector Integrative Patient Centred Health Care aan de Zuyd Hogeschool in Heerlen.
Door Constance de Koning.

Vroeger waren de rollen in de spreekkamer duidelijk verdeeld: de arts besliste en de patiënt deed doorgaans zonder morren wat hem of haar werd opgedragen. Inmiddels is duidelijk geworden dat de relatie tussen arts en patiënt én de manier waarop zij met elkaar communiceren, grote invloed heeft op de behandeling. Daarin is een belangrijke rol weggelegd voor gezamenlijke besluitvorming, ‘shared decision making’ genoemd, samen beslissen dus. Hierbij kiezen arts en patiënt samen datgene dat het beste bij de patiënt past.¹

Samen beslissen is belangrijk voor de patiënt

De tijd dat de patiënt klakkeloos deed wat de arts hem of haar opdroeg is inmiddels wel voorbij. Dankzij de nieuwe media zoals internet is ongelooflijk veel informatie te vinden (al is die niet altijd even betrouwbaar). Daarnaast is het mogelijk om als patiënt in contact te komen met lotgenoten en kunnen patiënten andermans ervaringen met ziekte, behandelingen, ziekenhuizen en dokters lezen. Patiënten zijn mede daardoor steeds mondiger geworden en nemen niet zomaar alles meer aan wat de arts zegt. Zeker als het om ingrijpende zaken gaat, zoals een zware (kanker)behandeling of een operatie, is samen met de arts bespreken en beslissen een belangrijk onderdeel van het behandeltraject. Voor patiënten heeft samen beslissen een aantal duidelijke voordelen: zo krijgt de patiënt meer inzicht in de opties en de behandeling (ook de voor- en nadelen ervan), maar het geeft patiënten ook meer vertrouwen in de gekozen behandeling. Zij begrijpen beter wat er gebeurt tijdens hun ziekte en/of behandeling.²

Samen beslissen is belangrijk voor de arts

Ook voor de arts heeft samen beslissen voordelen, aldus dr. Asiong Jie, internist-hematoloog en bijzonder lector Integrative Patient Centred Health Care aan de Zuyd Hogeschool in Heerlen. “Samen beslissen komt de behandelrelatie ten goede,” zo stelt hij. “Arts en patiënt communiceren met elkaar: ze hebben de dialoog, het gesprek nodig om tot een gezamenlijke beslissing te komen.” Een dergelijk gesprek gaat makkelijker naarmate de arts een betere relatie met de patiënt heeft. “Goede communicatie, daar moet je in investeren,” weet Jie. Samen beslissen betekent ook dat de rol van de arts verandert: “Die is meer coachend van aard: hij of zij ondersteunt de patiënt in de keuze voor het een of ander.” Een ander aspect van samen beslissen is dat de medicatietrouw toeneemt: “En dat is voor de behandelaar ook prettig,” aldus Jie. Daarmee wordt bedoeld dat de medicatie op het juiste moment wordt ingenomen en ook op de juiste manier.

 Wisselwerking en persoonlijke situatie

Om op een goede manier in gesprek te gaan met de arts is er een wisselwerking nodig: de arts wil informatie met de patiënt delen, maar andersom moet de patiënt dat ook doen. De keuze van de patiënt wordt namelijk bepaald door context, aldus Jie. “Is de patiënt alleenstaand, heeft hij of zij een grote achterban, is de patiënt jong of oud? Al die factoren bepalen wat de patiënt gaat kiezen.” De bestaande keuzehulpen die in het samen beslissen proces worden gebruikt, besteden weinig tot geen aandacht aan die persoonlijke situatie. Jie: “De keuzehulpen zijn op de ziekte gericht maar tegelijkertijd te weinig op de persoon gericht, terwijl situatie van de persoon juist zo belangrijk is. Neem bijvoorbeeld ‘kwaliteit van leven’: dat is een variabel geladen begrip omdat het per individu verschilt. Ik zou er dan ook voor willen pleiten dat artsen erachter komen wat de kwaliteit van leven betekent voor die specifieke patiënt die voor hem of haar zit. Als je weet wat de prioriteiten zijn van patiënten, dus wat zij het belangrijkst vinden, kan dat erg helpen bij het maken van een keuze.”

Samen beslissen is niet voor iedereen

Wie denkt dat elke patiënt samen met de arts wil beslissen, zit ernaast, aldus Jie. “Sommige mensen vinden het zó moeilijk dat ze de keuze bewust aan de arts overlaten. Dan is het erg belangrijk dat de arts goed uitlegt waar de keuze op gebaseerd is, omdat het de patiënt inzicht geeft in de redenen voor de keuze.” Juist omdat sommige mensen niet willen meebeslissen, is het uiterst belangrijk dat de arts helder krijgt of de patiënt open staat voor samen beslissen en indien dit niet zo is, waarom niet. “Het  ‘niet willen’ berust soms namelijk ook op misverstanden,” aldus Jie.

 Hoe gaat samen beslissen in de praktijk?

Een belangrijk hulpmiddel om het samen beslissen proces op weg te helpen, is een keuzehulp. Hierin  worden alle (behandel)mogelijkheden rondom de aandoening op een rijtje gezet, vaak met plaatjes of andere illustraties. Hulpmiddelen kunnen de vorm van een schema hebben (bv. als kaart) of zijn beschikbaar als digitale vragenlijst. “Van tevoren een keuzehulp doorlopen is een goede voorbereiding voor het gesprek met de arts,” vindt Jie. “Daardoor gaan patiënten nadenken over hun eigen voorkeuren, over wat ze willen en wat voor hén belangrijk en praktisch in te vullen is. Dat kan mij als arts ook helpen om samen een keuze te maken.” Nog niet alle aandoeningen hebben hun ‘eigen’ keuzehulp; zo is er voor multipel myeloom inmiddels een keuzehulp in ontwikkeling.

Samen beslissen en tot een keuze komen, kan ook betekenen dat patiënten er voor kiezen geen behandeling te krijgen. “Het afzien van behandeling moet ook worden besproken,” vindt Jie. “In mijn praktijk komt dat regelmatig voor bij oudere patiënten met een multipel myeloom. Deze patiënten hebben soms meerdere behandelopties maar dat geldt ook voor de bijwerkingen en behandelduur die erg kan verschillen.

“Een behandelkeuze heeft meer zin als deze aansluit bij wat patiënten zélf willen. Daarom moeten patiënten weten wat er te kiezen valt en dat ze daar een stem in hebben. Dat is samen beslissen.”

Bronnen:
Broersen S. Shared decision making voor beginners. Med Contact 2011. Beschikbaar via:
https://www.medischcontact.nl/nieuws/laatste-nieuws/artikel/shared-decision-making-voor-beginners.htm.
Pel-Littel R, Van Veenendaal H. Gedeelde besluitvorming. Bijblijven (2015) 31:611-621.